Een alternatieve Matthäus Passion

Ongeveer twintig jaar geleden drong een vriend van mij er bij mij op aan dat ik het boek ‘’De meester en Margarita’’ van Boelgakov zou gaan lezen. Omdat ik weinig aanstalten in die richting maakte gaf hij het me uiteindelijk maar cadeau. Ik las het en naast dat ik mij verbaasde over de bijzonder slechte vertaling, vroeg ik mij af waarom mijn vriend toch zo enthousiast was over dit boek. Het boeide mij niet, liet ik hem voorzichtig weten en het boek stond sindsdien jaren onaangeroerd in mijn boekenkast en als iemand mij gevraagd had waar het over ging, had ik het hem niet meer kunnen vertellen, omdat ik de inhoud allang weer vergeten was.

Vorig jaar begon mijn vriend opeens weer over het boek. Het was verfilmd voor tv. In Rusland nog wel, zoals alleen Russen dat kunnen. Hij was erin geslaagd bij Amazon een box met dvd’s te bestellen met de complete verfilming, meer dan 8 uur film, bijna letterlijk de tekst van het boek volgend, met alle dialogen enzovoort. En hij wilde die film graag met mij samen bekijken. Dus, wanneer konden we afspreken? Tja, hij woont in Hoofddorp, ik in De Bilt, we hebben allebei een druk gezinsleven en hij wèrkt er ook nog eens bij, dus, dacht ik, het moet mogelijk zijn om hier onderuit te komen. Ik zegde iets vaags toe, we moesten op termijn gauw een afspraak maken en vertrouwde erop dat ik er nooit meer iets over zou horen. Want waarom zou iemand een dure dvd-box uit de VS laten overkomen en die dan per se met mij willen bekijken, terwijl ik er al eerder blijk van heb gegeven dat het boek waar het allemaal om gaat mij eh, hoe zal ik het zeggen, nuja, onberoerd laat?

Een tijdje later belde mijn vriend echter weer op. We moesten die afspraak nog maken. Nee, de dvd lag al die tijd onaangeroerd te wachten, hij had hem zelf nog niet gezien, dit wilde hij echt per se samen met mij bekijken, want dit was toch echt, volgens hem, echt iets voor mij. Dus toog ik enkele weken later op een vroege zondagochtend naar Hoofddorp. Altijd leuk om vriendemans en zijn gezin weer te zien, de film zou ik wel op de koop toenemen.

Na de gebruikelijke plichtplegingen van begroeten, koffie, even bijpraten kwam dan het grote moment waarop wij zouden gaan kijken. Mijn vriend heeft Slavische talen gestudeerd en voor mij was er een Engelse ondertiteling. We hebben die dag ongeveer vijf uur film bekeken. Ik moet zeggen: werkelijk niets kwam mij bekend voor, terwijl ik het boek toch echt ooit had gelezen. Maar na een paar minuten al begon ik zeer geboeid te raken, vanaf het moment dat de duivel zijn opwachting maakt in het park, waar de twee personen waar de film mee begint op een bank zitten te praten over de historiciteit van Jezus. Mijn vriend had helemaal gelijk: dit was echt een film voor mij. Alle grote vragen over goed en kwaad, zonde, schuld en boete, liefde, opoffering, leven voor de kunst, waanzin en wijsheid komen aan de orde en dat in het decor van een hilarische satire op de Sovjetmaatschappij (Boelgakov schreef het boek tussen 1928 en 1940) en al kijkend begon ik steeds meer sympathie op te vatten voor de duivel, die in het boek een grote rol speelt, evenals Jezus en Pilatus.

Ik kon mijn vriend wel omhelzen. Twintig jaar had hij op dit moment moeten wachten: eindelijk begreep ik waarom dit zo’n goed boek is en waarom hij vond dat juist ik dat moest lezen. Blijft natuurlijk de vraag waarom ik dat niet had opgemerkt toen ik het boek las. Het antwoord is denk ik dat ik een boek niet lees alsof ik een film zie. Ik ben een enigszins dor en rationalistisch type. Ik ben geïnteresseerd in ideeën, gebeurtenissen, intriges, noem het maar op, maar ik zie het niet voor me. Boelgakovs boek is een zo overweldigende aaneenschakeling van scènes en gebeurtenissen dat een cerebraal, niet visueel ingesteld iemand als ik, niet door de ogenschijnlijke wanorde geboeid raakt. Terwijl, toen ik de film zag ik niet meer kon stoppen met kijken. Prachtige scènes, geweldige acteurs, krankzinnig verhaal. Enkele weken later ben ik weer naar Hoofddorp afgereisd om de rest van de verfilming te bekijken. Ondertussen had ik, in een betere vertaling, het boek opnieuw gelezen, dat mij nu van de eerste tot de laatste bladzijde boeide. Doordat ik het vervolg al kende, genoot ik nog meer van de film dan de eerste keer.

Het is weer de tijd van de Passionen. De evangelist Mattheüs speelt in het boek ook een rol, onder zijn oorspronkelijke naam Levi. Hij noteert ijverig alles wat Jezus zegt, lijkt het. Jammer genoeg voor hem zegt Jezus zelf dat hij nooit één woord beweerd heeft van alles wat Levi heeft opgeschreven. En ziet u misschien dit jaar – of altijd – een beetje tegen de Matthäus op, lees dan in plaats daarvan een keer dit boek, als u het nog niet kent. Of nog beter: bekijk de film. Die is inmiddels ook met Nederlandse ondertiteling te bestellen. Maar wat natuurlijk ook kan: gratis kijken via YouTube. Hij staat er helemaal op, met Engelse ondertiteling. Iedere aflevering uit de oorspronkelijke Tv-serie is in vijf stukken geknipt, ieder ongeveer tien minuten lang. Part 1 (1/5) betekent dus het eerste van de vijf filmpjes van elk tien minuten waarin aflevering 1 is opgeknipt. Daarna tik je gewoon Master and Margarita part 1 (2/5) in als zoekopdracht en voilà: het wonder van de alternatieve Matthäus Passion voltrekt zich voor uw ogen. Kijk maar: